Den Haas

Oostzijde

Gevelsteen

Het bolwerk (zuidzijde)

Zuidwest

De kap

ANWB-bord

Westzijde

Kaart

Meer informatie over Zierikzee

Molen Den Haas, Zierikzee

De tweede ronde stenen stellingmolen van Zierikzee dateert uit 1727 en staat op het Bolwerk, aan de zuidzijde van de stad ten noorden van de haven. Rond 1600 werd op het Bolwerk een standerdmolen gebouwd, die in 1723 is gesloopt.

In 1726 vroegen de eigenaren van standerdmolen De Flesse, die ook op de wal stond bij de Karnemelksvaart, eveneens toestemming voor sloop om ter plaatse een nieuwe stenen molen te bouwen. Willem van Schelven en Gysbregt Blom waren de eerste eigenaren van de in 1727 gebouwde stenen korenmolen Den Haas.

In 1763 volgde Izak Schelven zijn vader op. Diens zoon Johannis nam de molen in 1799 over en in 1821 diens zoon Izak.
De uit Goes afkomstige Francois Jan van Schaverbeeke verwierf de molen in 1840 en in 1855 Pieter Luteyn uit Zuidzande. Uit diens nalatenschap kreeg dochter Suzanna de molen, waarop haar echtgenoot Pieter Aalbregtse van 1855 tot 1893 molenaar was. Zoon P. Aalbregtse Jr. verkocht de molen in 1898 aan het echtpaar Elisabeth Snaauw en L. van Oeveren. Haar zoon H. van Dijke Hzn. uit het eerste huwelijk erfde de molen in 1902 en in 1950 diens zoon H.J. van Dijke.

Deze verkocht Den Haas in 1966 aan W.M. Dekker uit Nijmegen, die de molen aan de gemeente verkocht.
Vroeger werd al het op de molen te malen graan gemerkt om belastingontduiking te voorkomen. Commiezen kwamen met de toenmalige veerdienst naar Schouwen-Duiveland voor controle. Dankzij een seinsysteem wisten ze zelden een molenaar te betrappen op belastingontduiking.

Vanaf de bouw in 1727 tot de invoering van de grondbelasting in 1870 was de moleneigenaar jaarlijks een cijns van 9 gulden - met een vrijstelling voor de eerste 20 jaar - verschuldigd aan de huidige eigenaar, de gemeente. Daarna werd tot eind 1963 7,20 gulden betaald, waarna dit bedrag bij de toedeling van de herverkaveling is afgekocht.

Tot 1953 werd regelmatig gemalen met een koppel 17er blauwe en kunststenen en een koppel Franse stenen met een diameter van 1,45 m. Op de eerste zolder werden een in 1967 verwijderde centrifugaalbuil, mengmachine en graanreiniger aangedreven door een 5 PK elektromotor. Ook de elevator met windaandrijving verdween toen, evenals de bijzondere in ijzer opgetrokken open rosmolen die in de naburige schuur een hakselmachine aandreef. Een 45 PK hulpmotor zorgde bij windstilte voor aandrijving van de machines.

Wij zijn te vinden in de Bolwerk 1 in Zierikzee. De stadskorenmolen is te bezichtigen als het wiekenkruis draait.

Op 28 January 1722 compareerden voor Johan Erckelens,geadm. Notaris, tot Zierikzee, ten presentie van de naagen: getuygen; Jacob Janze van der Vliet; Jacob Pietersze van der Vliet; Dingenis van Vijven; Cornelis Rijnbergh; Adriaan Famabuck; Joost de Nooter; Johannis Ockke; Willem van Schelven; ende Gijsbregt Blom; alle respectivelijk molenaars Woonende binnen deze stadt, welcke verclaerden met den anderen geaccorddeert; over een gecomen; en verdragen te zijn bij deezen nopens de respective Godshuijzen waar Voor zij Comptu zijn maalende; Als namentlijk het Armhuijs, Weeshuijs, Gasthuijs, Manhuijs, en den gemeenen Armen; Eerstelijk dat ieder gehouden ende verpligt zal zijn; te maaIen; soo als sulcx Voor dezen al is gereguleert; en vast gestelt; Ten tweeden dat niemand zijn moolen zal kunnen of moogen vercoopen nogh verhandelen; ten zij met dat speciaal beding hier boven gemeld; Ten derden dat alle de (baten?) en voordeelen dewelcke weegens het maaIen voor alle de huijsen en armen; hier vooren gemeld; zullen mogen worden geprovenieert; bij den respective Compln gedeijlt ende genooten sullen werden; in even gelijcke Portie; sonder dat in conflict zal koomen; off den een veel ende den ander weijnig, dienst gedaan soude moogen hebben. Wijders ten voorgem: eijnde zij respective Comptu gehouden sullen zijn jaarlijcx op den 3.D (Meij?) bij den anderen te compareeren; ende als een van hun moeten fourneeren; soodanige (somme?) als hij van gem: huijsen of armen ontfing; al waar 't schoon dat hij alle deselve nog niet contant ontfangen mogte hebben; en welcken geenen denselven verpligt zal zijn; sulcx Dijt zijn beurs daar bij te foorneeren; en zal als dan Reeckening gedaan, en bij ieder zijn Portie (ontfangen?) moeten werden; Ten vierden dat dit contract ingaan zal en aanvangh neemen zal, met den 3.D Meij aanstaande; ende in geenderlij wijsen van hun Comparanten moogen gebroocken zal mogen werden; op peene dat ieder die sulcx contnlrie daaraan zal onderneemen; vervallen zal in een boete van 25 ponden Vlaams, Dijt te reijcken ten behoeve van den armen der stede Zzee; Verbindende voorts tot naarcoming tgeene voors: staat, zij respective Comparanten int generaal, ende ieder van hun int bijzonder zijn Persoon en goederen; deselve stellende ten bedwange en executie van allen Regten en Regteren, ende Specialijck den Ed: achtb: Geregte deser Stadt Zzee; Aldus gedaan en gepasseert binnen Zzee voors: ten presentie van Pieter van der Hoef en Pieter Imansz de Maat, als getuijgen hier toe verzogt. (ONA Zierikzee nr.4118, fol. 24, 24v, 25- notaris Johan Erkelens, dd 28.01.1722)

Op de 26. Juny 1723 compareerden voor Johan Erkelens openbaar notaris in Zzee resideerende, Jacob Janse van der Vliet, Dignus van VIjven, Willem van Schelven, Cornelis Rijnberg, Adriaan Phamabucq, Gijsbregt Blom en Joost de Notten, alle koorenmoolenaars binnen deze Stadt, dewelke verklaren met den anderen overeen gecomen te zijn Eerstelijk dat zij Compln met den anderen ten minste prijs doenlijk sullen COOpen de moolen staande op het bolwerk binnen dese Stadt, ende te stont te Procureeren en vercrijgen Consent van de Ed: Achtb: H: vanden Raade dezer Stadt tot het afbreecken van dien, naamentlijk dat de Compln ieder Voor enen een gelijke Portie dragen en betaaIen.

Restaurant De Schelvenaer

Korenmolen 1, Krimpen aan den IJssel (aan de IJsseldijk)

In 1975 komt er aan de IJsseldijk in Krimpen aan den IJssel een einde aan het werk in de molenstomp van de maalderij van Willem van Schelven. Het restant van de molen "Onverwacht" gaat een onzekere toekomst tegemoet als de 50 pk dieselmotor buiten dienst wordt gesteld.

Die toekomst was al onzeker, toen na de brand in de nacht van 15 mei 1930 de volgende morgen een onttakelde molen achterbleef. Alleen de ronde stenen romp staat nog overeind, kap en wieken ontbreken en van de stelling klemt zich slechts een troosteloos restant aan de molenromp. De bakstenen stellingmolen had van onder tot boven in brand gestaan. Pas toen de wieken die brandend waren gaan draaien omlaag waren gevallen, kon de brandweer dicht genoeg bij de molen komen om de bluswerkzaamheden af te maken.

Maar de romp wordt hersteld, en voortaan alleen aangedreven door een dieselmotor. Zo komt er weer een maalwerk in bedrijf.

Als Cornelis van Schelven, korenmolenaar op een wipmolen in "Cappelle op d'IJssel", op 18 oktober 1852 toestemming vraagt buitendijks de eerste korenmolen in Krimpen aan den IJssel te mogen bouwen, telt die plaats ruim duizend inwoners. Na wat geharrewar over de afstand die de molen tot de dijk moet hebben, die wordt na tussenkomst van het Ministerie van Financiën 50 ellen, meer dan Cornelis wilde, begint de bouw. Op 4 april 1853 legt Izak van Schelven, de zevenjarige zoon van Cornelis, de eerste steen.

In juni dreigt Waterstaat de bouw te stoppen, daar men vergeten is dat voor de bouw van een buitendijkse molen ook een advies nodig is van het Hoogheemraadschap en een beslissing daarop van de Minister van Binnenlandse Zaken. Mede door tussenkomst van burgemeester Van Waning van Krimpen aan den IJssel bereikt Cornelis van Schelven in september ook van dit ministerie een bouwvergunning. Hij woont met zijn gezin dan waarschijnlijk al enkele maanden in de molen in aanbouw. Gedogen door de overheid is geen uitvinding van onze tijd!

In het artikel over de korenmolen Den Arend schreef ik al dat akkerbouw in de Krimpenerwaard in de zestiger jaren van de negentiende eeuw af nam. Door de goedkope invoer van graan kon het houden van vee zich sterk uitbreiden. Er moest ook in de Krimpenerwaard meer voedergraan gemalen worden. Later kwam er ook steeds meer maalwerk door de toenemende varkenshouderij. Cornelis van Schelven had, denk ik, dus een goede reden zijn molen buitendijks bij de IJsseldijk op te richten. Graan dat in de Rotterdamse haven werd aangevoerd kon per schip tot voor de "Onverwacht" gebracht worden. De productie van de maalderij kon ook per schip of over de IJsseldijk afgevoerd worden.

Cornelis van Schelven is afkomstig uit Zierikzee en stamt uit een familie van molenaars. Zijn tweede zoon, Willem van Schelven, volgt hem op. De derde molenaar is weer een Willem van Schelven en weer de tweede zoon van de molenaar. Ook de volgende en laatste bezitter van de maalderij is een Willem van Schelven. Maar hij is een neef van de molenaar en een zoon van diens oudste broer, die molenaar in Gouda was. Hij is dus een achterkleinkind van de stichter van de molen.

Vanaf 1986 worden pogingen ondernomen om met behulp van subsidie de molen te herstellen. Een tegenslag daarbij is dat de molenstomp verzakt is en dat het muurwerk scheuren bevat. Men moet het restauratieplan laten varen en tot herbouw overgaan. Men begint in 1992 met de resten te slopen en besluit de nieuw op te richten molen te onderheien. Op dezelfde plaats waar de afgebroken molenstomp stond verrijst weer een bovenkruier met een met riet gedekte kap. De stelling komt op 7,45 m hoogte en het metselwerk eindigt op een hoogte van 17,45 m. De spanwijdte van de wieken van de molen, de wiekenvlucht, is 23,36 meter. Het wiekenkruis op de houten bovenas bestaat uit gelaste stalen roeden, de borden en het tuig zijn Oudhollands. Om de molen bouwt men een restaurant, waarvan de molen ook deel gaat uitmaken. In december 1993 worden restaurant en molen in gebruik gesteld. Het geheel krijgt de naam "De Schelvenaer", dus naar de familie die altijd de eigenaar van de maalinrichting is geweest. De eigenaar van het restaurant bezit ook de molen. Het restaurant, dat ik u uit eigen ervaring kan aanraden, gebruikt de onderste zolder van de molen. Daarboven zijn de maalzolder, de steenzolder, de luizolder en de kapzolder. De molen is maalklaar maar bevat nog maar één koppel maalstenen. Dat zijn er vroeger meer geweest. Men moest immers verschillende soorten graan malen en producten afleveren.

Iedere zaterdag, meestal in de middag, draait de molen. Men maalt graan voor het restaurant en mensen uit de buurt. Onregelmatig verdeelde druk op de wieken van een molen is een probleem voor de molenaar. Als een wiek in de onderste stand in de luwte komt, doordat er begroeiing of huizen aanwezig zijn, wordt het wiekenkruis ongelijk belast. Dat kan bij hevige wind kwalijke gevolgen hebben. Ondanks dat de Schelvenaer steeds meer ingebouwd is, heeft men bij wind uit de meest voorkomende richtingen weinig last. De meeste problemen worden ondervonden bij wind uit richtingen tussen oost en zuid. Maar die komt het minst voor. Curieus is een document aan de wand van molen, waarop de Burgemeester en Gemeentesecretaris de Schelvenaer het "Recht van de Wind" garanderen. De tekst luidt:

'Over wiens land de wind waait,
dien is de wind'

'Recht van de wind"

Dit heerlijke Recht is op den 14 October 1993 door de
hooggeboren burgemeester en wethouders van
Krimpen aan den IJssel verleend aan:
Bouw- en aanneemmaatschappij Adr. van Erk B.V.
voor de korenmolen
'De Schelvenaer'

De burgemeester        De secretaris

Dit recht houdt in:
1. Het alleenrecht op de exploitatie van een korenmolen.
2. De verplichting voor de omwonenden om hun koren te laten malen bij 'De Schelvenaer'.
3. Het verbod om voor de windvang schadelijke bebouwing of beplanting op de te richten.

In 1847 telde de Krimpenerwaard negen korenmolens. Nu zijn er nog twee, Den Arend in Bergambacht, het onderwerp van het vorige artikel in deze jaargang over molens in de Krimpenerwaard en de Schelvenaer. In heel ons land zijn er nog ongeveer 350 stelling-molens.

De inhoud van dit artikel is ontleend aan verschillende publicaties. Veel is afkomstig uit "Een molen en zijn molenaar in Krimpen aan den IJssel" van de heer P.C. Sigmond, gepubliceerd in de Historische Encyclopedie Krimpenerwaard, 14e jaargang nummer 4. De foto van Cornelis van Schelven is ook afkomstig uit dit artikel.

Mondelinge informatie kreeg ik van de heer H.C. Kammeraat uit Reeuwijk, die samen met Gertjan Vermeer molenaar is op de Schelvenaer.

Siem Mey

Het dieptepunt voor de Schelvenaer rond de Tweede Wereldoorlog. De molen is afgebrand rond 1930 en de wind is vervangen door energie uit dieselolie. Op het terrein verschijnt een pakhuis dat past bij een graanhandel. De romp van de molen is nog troosteloos te zien op de achtergrond.

Meer informatie over restaurant De Schelvenaer

De Schelvenaer

Zuidzijde

Gevelsteen bouw:
"Gesticht door C. van Schelven Willemszoon. De eerste steen gelegd door W. van Schelven Corneliszoon,den 4 april 1853."

Gevelsteen herbouw:
Herbouw door Adriaan van Erk. De eerste steen gelegd door Wethouder M. Onder de Linden op 23 maart 1993.

Westzijde

Kap

Noordzijde

Noordoostzijde

NH-kerk

De Korenbloem

Molen De Korenbloem, Oude Tonge

Pieter van Schelven, wordt evenals zijn broers Izak en Willem molenaar en blijft op de molen (van zijn vader te Krimpen a/d IJssel) als knecht bij zijn broer Willem tot hij in 1889 naar Oude Tonge vertrekt en daar een eigen molen krijgt.

Deze molen "De Korenbloem", Molendijk 50, staande aan de Westzijde van het dorp Oude Tonge, is in 1748 gebouwd als korenmolen, type grondzeiler. Het is een ronde stenen molen, de kap gedekt met dakleer, voorzien van een gietijzeren as en ijzeren roeden. De Oudhollandse wiekvorm heeft een vlucht van 23.65 mtr.. De molen is voorzien van twee koppels maalstenen en is niet meer in bedrijf, doch wel bedrijfsvaardig en verkeert in een goede staat van onderhoud.

Wordt tevens gebruikt als pakhuis. Over de historie is weinig bekend, slechts de op het noorden ingemetselde gevelsteen geeft het bouwjaar aan met de volgende tekst: "DEN EERTSEN STEEN IS GELEYT DOOR ABRAHAM CORNELISSE NOORTHOEVE OP DEN 25 JUNY ANNO 1748". Sinds 1988 is de Molenstichting Goeree-Overflakkee eigenaar van de molen en liet de molen in 1989 grondig restaureren. (Zuid-Hollands Molenboek uitgegeven i.o.v. de Provinciale Molencommissie in 1961 door Samson, Alphen a/d Rijn - inventarisatienummer 218).

Willem II, Dubbeldam

(nog) geen afbeelding.

Molen Willem II in Dubbeldam

Dubbeldam is een dorp ten oosten van Dordrecht, inmiddels volledig geïntegreerd in de bebouwing van Dordrecht.

Izak van Schelven, het beroep van molenaar van zijn vader geleerd hebbende, vestigt zich te Dubbeldam op de molen "Prins van Oranje" en zou aldaar in het bezit geweest zijn van een "molenbeker"(molenaars-gildebeker) met daarop het familiewapen. Hij zou deze verkocht hebben aan "Het Dordrechts Museum" Bij navraag komt deze beker echter niet voor in de collecties van noch het Museum Mr. Simon van Geijn als het Dordrechts Museum. Hij heeft in de loop der jaren het beroep van molenaar achter zich gelaten en zich als koopman, kastelein/tapper en handelsreiziger laten registreren.

Of de molen nu Willem II of "Prins van Oranje" heeft geheten staat nog open voor discussie. Mijn gok is dat de molen de Willem II was en dat het naastgelegen café Prins van Oranje heette.

Het Slot, Gouda

Molen Het Slot, Gouda

Nicolaas Hendrik was molenaar-eigenaar van de molen "'t Slot" liggend in de stad Gouda aan de Punt bij de Hollandse IJssel. Het was een korenmolen, die in 1832 als stellingmolen was gebouwd op de oorspronkelijke fundamenten van het kort voor 1581 gesloopte kasteel van de Heeren van Ter Gouw. In dat jaar werd door de stad toestemming gegeven op die plaats een standaardmolen te bouwen, later vervangen door een achtkante stellingmolen, die echter op Paasdag 1831 afbrandde.Hierna werd de huidige molen op de oorspronkelijke fundamenten gebouwd. ("Zuid-Hollands Molenboek"samengesteld door A. Bicker Caarten, H.J.van der Burg, M.van Hoogstraten en LJ.de Kramer in opdracht van de Provinciale Molencommissie - 1961). Sinds 1962 is de molen eigendom van de gemeente Gouda.

Speciale dank aan Mevrouw Corry Kauffman voor haar bijdragen in foto's en plaatjes van molen 't Slot te Gouda.

Molen "De Hoop" Alblasserdam

In 1847 gebouwd als koren- en pelmolen ter vervanging van een in 1586 gebouwde wipmolen. Na verval gesloopt in 1955. Overigens speelt de molen van eigenaar Spruytenberg rond 1952 een rol bij de sloop van de molen Ons Genoegen. De gemeente Alblasserdam was bereid De Hoop te restaureren m.b.v. onderdelen deze molen. DHM weigerde echter z'n medewerking omdat ze Ons genoegen in z'n geheel wilde herbouwen. Eigenaar A. Maat.

Pieter van Schelven (C-XIk) was gedurende korte tijd molenaar op deze korenmolen "De Hoop" te Alblasserdam (gebouwd 1847 - gesloopt 1955)